Η Στέλλα, η Ίλια, η Φαίδρα και το "7"...

Αφιέρωμα

MEΛΙΝΑ: Χωρίς επίθετο, σκέτο...

Δεκαπέντε χρόνια χωρίς τη Μελίνα Μερκούρη είναι δεκαπέντε χρόνια χωρίς μια μοναδική προσωπικότητα, που ταυτίστηκε με τη θεατρική αναγέννηση του '50, την κινηματογραφική λάμψη και την κοσμοπολίτικη ελληνικότητα του '60, τον αντιδικτατορικό αγώνα του '70, την ελπίδα για αλλαγή του '80, τη γενική καταξίωση του '90. Το «7» μνημονεύει σήμερα αυτή τη σπάνια γυναίκα, καταγράφοντας μεταξύ άλλων τους θεσμούς που καθιέρωσε, τις αναμνήσεις των φίλων της αλλά και την εικόνα που έχουν γι' αυτήν καλές νέες ηθοποιοί που δεν την είδαν στη σκηνή.

Ο Κωνσταντίνος Αλαβάνος υπήρξε για χρόνια γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού επί υπουργίας της. Η Μανουέλα Παυλίδου ήταν η πιο στενή συνεργάτις της, πριν και μετά την πολιτική. Η Αννα Θωμαΐδη ήταν επί δεκαετίες αμπιγέζ της. Και ο Γιώργος Ξανθόπουλος ήταν ο πανταχού παρών οδηγός της. Ομως, ανεξάρτητα από τις τυπικές ιδιότητές τους, υπήρξαν και οι τέσσερις, όπως και τόσοι άλλοι, άνθρωποι μαγεμένοι από τη Μελίνα Μερκούρη. Πιστή της φίλη, η Μ. Παυλίδου ήταν πλάι της από τα 17 της. Ο Γ. Ξανθόπουλος τα τελευταία χρόνια. Αλλά ένιωθαν όλοι δικοί της, χάρη στην αυθεντική της γοητεία και το γνήσιο ενδιαφέρον που έδειχνε σε κάθε άνθρωπο. Σήμερα θυμούνται για το «7» λίγα από τα πολλά που έζησαν μαζί της:

Μανουέλα Παυλίδου

«Η αυθεντικότητα και η ανθρώπινη έγνοια αποκαλύπτονταν σε κάθε της στιγμή. Αλλοτε με χάρη, άλλοτε με χιούμορ ή συγκίνηση. Οταν διοργάνωνε την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης, ο Ντασσέν και ο Διονύσης Φωτόπουλος είχαν απευθυνθεί σ' όλη την Ευρώπη για να "κλείσουν" τις προσωπικότητες που θα έρχονταν. Η Μελίνα ήταν συνεχώς πνιγμένη, αλλά, όταν της τηλεφωνούσε μια από αυτές τις προσωπικότητες, έπρεπε να διακόψει ό,τι κι αν έκανε και ν' απαντήσει. Μια φορά την ειδοποίησα στη μέση μιας σύσκεψης στο υπουργείο ότι περιμένει στο τηλέφωνο η Πίνα Μπάους. Η Μελίνα παράκουσε και, νομίζοντας ότι πρόκειται για τη Νίνα Χάγκεν, αναφώνησε στο ακουστικό: "Πόσο χαίρομαι που θα έρθεις! Αυτή η φωνή σου..." Αρχισα να της κάνω απεγνωσμένα σήματα και να ψιθυρίζω το όνομα της διάσημης χορογράφου. Και αμέσως την ακούω να επανορθώνει: "...Αυτή η φωνή σου μοιάζει σαν να χορεύει μαζί με το υπέροχο κορμί σου". Οσο για την ίδια τη Χάγκεν, μετά τη συναυλία της στο Καλλιμάρμαρο, ενθουσιασμένη που γνώρισε τη Μελίνα, της χάρισε ένα πρωτότυπο αυτόγραφο: το σουτιέν της!

Η Μελίνα είχε μεγάλες αγάπες αλλά και μεγάλα επεισόδια με τους καλλιτέχνες. Και μερικά από τα εντονότερα τα είχε... με τον Ντασσέν. Δεν θα ξεχάσω τη μέρα που είχαν μόλις επιστρέψει στο σπίτι, που το είχαν αφήσει για επισκευές. Εκείνη έκλαιγε καθισμένη στο πλατύσκαλο, μπροστά στους εργάτες, ενώ εκείνος τριγύριζε εξοργισμένος. Μέχρι και διαζύγιο απειλήθηκε εκείνη τη στιγμή. Ποιος ήταν ο λόγος του καβγά τους; Οτι η Μελίνα είχε βάψει το σπίτι ροζ, δίχως να ρωτήσει τον Ντασσέν...
Αλλά πόσο τον αγαπούσε... Κάποτε είχε έρθει ο Ηλίας Καζάν στο υπουργείο με την αφορμή των γυρισμάτων του "Ανατολίτη". Της ζητούσε με τόση συγκίνηση να μεσολαβήσει για μια συνάντηση με τον Ντασσέν, μήπως και τον συγχωρήσει για τη στάση του επί μακαρθισμού: "Μόνο μια ώρα να του μιλήσω. Μόνο μια βόλτα να πάμε. Κι αν θέλει, ας μου δώσει μια μπουνιά στο πρόσωπο..." την παρακαλούσε με αγωνία.

Το ίδιο βράδυ, που φάγαμε μαζί, η Μελίνα τα μετέφερε όλα στον Ντασσέν, που την άκουγε αμίλητος. Αλλά, όταν τον ρώτησε μήπως πρέπει επιτέλους να δείξει κατανόηση, εκείνος χτύπησε το χέρι στο τραπέζι κι έφυγε κατακόκκινος. Ξάφνου η Μελίνα άλλαξε: ανησύχησε τόσο μήπως πάθαινε τίποτα ο άντρας της, που ξέχασε αμέσως και τον Καζάν και όλους: «Ας μην τον συναντήσει ποτέ. Αμάν πια!»

Κωνσταντίνος Αλαβάνος

«Θα ανατρέξω σε μια ιστορία με απρόσμενο πρωταγωνιστή: Το 1983 η Μελίνα, ως υπουργός Πολιτισμού, είχε ταξιδέψει στην Αυστραλία για να παραστεί στις γιορτές για την 25η Μαρτίου, που οργάνωναν οι ομογενείς. Μάλιστα, της είχαν κάνει πολύ θερμή υποδοχή - στη Μελβούρνη μόνο μίλησε μπροστά σε περίπου 50.000 κόσμο. Είχε όμως αντιληφθεί ότι εκείνη την εποχή υπήρχε έντονη διαμάχη των τοπικών επιτροπών του ΠΑΣΟΚ με τον αρχιεπίσκοπο Στυλιανό για τον έλεγχο των ελληνικών κοινοτήτων της Αυστραλίας.

Ο Στυλιανός, αρχιεπίσκοπος μέχρι σήμερα, είναι μια ισχυρή προσωπικότητα, διανοούμενος, ποιητής. Οι εκπρόσωποι των τοπικών επιτροπών που μας προσέγγισαν τον παρουσίαζαν όμως ως άνθρωπο αυταρχικό και εχθρικό απέναντί μας.
Η πιο επίσημη από τις εκδηλώσεις για την εθνική επέτειο ήταν η δοξολογία στη Μητρόπολη του Σίδνεϊ, ανήμερα την 25η Μαρτίου. Οι πιο ακραίοι συνιστούσαν στη Μελίνα να μην παραστεί, της έλεγαν ότι ο Στυλιανός θα την προσβάλει. Τελικά, αποφάσισε να πάει και μάλιστα είχαμε ετοιμάσει εναλλακτικά σενάρια για το τι θα κάνει εάν ο αρχιεπίσκοπος έκανε επίθεση στην ίδια ή στην κυβέρνηση. Γεμάτη αγωνία, η Μελίνα παρακολούθησε τη δοξολογία και στη συνέχεια διάβασε τον λόγο της και χειροκροτήθηκε. Οταν στη συνέχεια ο Στυλιανός πήρε τον λόγο, είπε περίπου τα εξής: «Ευγνωμονώ τον Θεό για τη χαρά που μας επιφύλαξε να έχουμε μαζί μας τη Μελίνα Μερκούρη, που όχι μόνο προσφέρει τεράστιο έργο για τον εθνικό μας πολιτισμό, αλλά και αποτελεί ανεπανάληπτο φορέα της διδασκαλίας του Κυρίου μας. Διότι όταν τα χείλη της τραγουδούν: "Από την πόρτα μου σαν βγω, δεν υπάρχει κανείς που να μην τον αγαπώ", τι άλλο είναι από την πεμπτουσία της χριστιανικής διδασκαλίας, διατυπωμένη με τρόπο άμεσο, απτό, δροσερό και λειτουργικό...". Και συνέχισε την ομιλία του, ενώ ένα τεράστιο χαμόγελο διαγραφόταν στο πρόσωπο της Μελίνας. Λίγο αργότερα, όταν συναντήθηκαν στα γραφεία της Αρχιεπισκοπής, η Μελίνα τον αγκάλιασε: "Δεσπότη μου, θέλω να σου πω ότι σ' ερωτεύθηκα" του είπε. "Κυρία Μερκούρη, θέλω να σας πω πως εγώ είμαι ερωτευμένος μαζί σας 30 χρόνια!", ήταν η αφοπλιστική του απάντηση».

Αννα Θωμαΐδη

«Την πρωτοείδα όταν ήμουν 17 ετών κορίτσι και τρελάθηκα από την ομορφιά της. Δούλευα τότε στο σπίτι ενός γιατρού, που έμενε στην ίδια πολυκατοικία μ' εκείνη. Οταν έμαθα ότι ψάχνει άνθρωπο για βοήθεια έσπευσα. Στην αρχή βοηθούσα παντού, αλλά, όταν μπήκε στο θέατρο, έγινα η αμπιγέζ της.

Οταν επρόκειτο να βγει, ήταν στην πένα. Οταν πήγαινε για πρόβα, ήταν τέτοια η λαχτάρα της, που ετοιμαζόταν και χτενιζόταν στο ασανσέρ. Ετσι αυστηρή με τον εαυτό της ήταν και σε ό,τι αφορούσε την πολιτική: "Μη μου δώσετε ούτε ένα τηλεφώνημα", έλεγε όταν ετοιμαζόταν να μιλήσει στη Βουλή. Μελετούσε με τις ώρες.

Μπορούσε πάντα να στέκεται ίση προς ίσο με τις προσωπικότητες. Την πρώτη φορά που θα έτρωγε με τον Μιτεράν, ήρθε και την πήρε ο ίδιος από το ξενοδοχείο. Μια φορά στο Καδακές της Ισπανίας, την είχε καλέσει ο Σαλβαντόρ Νταλί στο σπίτι του. Την παρακάλεσα να με πάρει για να τον δω από κοντά. Οχι μόνο μου έδωσε αυτόγραφο, αλλά βούτηξε το δάχτυλό του σε μια μπογιά που είχε πρόχειρη και μου έδωσε το αποτύπωμά του.

Εξαιρετικά εξωστρεφής ήταν και ο Αντονι Πέρκινς, που αδημονούσε να τελειώσουν τα γυρίσματα για να παίξουμε ξερή. Πιο άνετος από όλους ήταν ο Μάρλον Μπράντο. Την πρώτη φορά που τον είδα ήταν ξάπλα στο χαλί και μου έλεγε: "Το βράδυ λέω να βγούμε μαζί". Η Μελίνα γελούσε και του έλεγε "Είναι νιόπαντρη".

Της άρεσε να της λέω ιστορίες λίγο πριν μας πάρει ο ύπνος, να της "ζουλάω" τα πόδια και τα γόνατα όταν πονούσε. Δεν πήγαινε ποτέ στις βιτρίνες, δεν είχε καλή σχέση με τα χρήματα, δεν ήξερε καν τι νούμερο ρούχο να κοιτάξει. Της ετοίμαζα τα πάντα όταν έβγαινε και ουδέποτε μου είχε γυρίσει κάποιο ρούχο πίσω. Μπορούσε με την προσωπικότητά της να υποστηρίξει οτιδήποτε. Και ήταν πολύ γενναιόδωρη με όλους. Ποτέ δεν ένιωσα υπηρεσία της. Μια φορά ήμασταν στο Παρίσι για ένα φιλανθρωπικό γκαλά που συνοδευόταν από δείπνο στο "Μαξίμ". Είχαμε ψωνίσει ένα φοβερό φόρεμα, ήταν μια κούκλα! Δεν ήθελε να πάει μόνη και μου λέει: "Θα έρθεις κι εσύ". Χτενιστήκαμε, φτιαχτήκαμε, αλλά συνειδητοποιήσαμε ότι εγώ δεν είχα μάξι φόρεμα που πρόσταζε η περίσταση. "Δεν περάζει", μου λέει, "βάλε ένα δικό μου φόρεμα κοκτέιλ. Με τη διαφορά ύψους που έχουμε, μια χαρά αμπιγέ γίνεται"!»

Γιώργος Ξανθόπουλος

«Ποτέ δεν αισθάνθηκα ότι ήμουν ο οδηγός μιας υπουργού. Την ένιωθα πάντοτε σαν φίλη, που μπορούσα να της εξομολογηθώ κάθε μου πρόβλημα, προσωπικό, οικογενειακό, κι εκείνη να με συμβουλεύσει με αληθινό ενδιαφέρον.

Νοιαζόταν για τον άλλο, για τον άγνωστο ακόμα. Κάποτε ήμαστε σ' ένα καφενείο στην Πάτρα και απέναντι κάθησε ένας νεαρός που, δεν ξέρω γιατί, τη στραβοκοίταξε και σύντομα άρχισε να τη βρίζει. Ρώτησα τη Μελίνα αν ήθελε να τον πλησιάσω και να του πω να συμπεριφέρεται καλύτερα. "Οχι" μου είπε. "Θα το κανονίσω μόνη μου". Πήγε στο τραπέζι του παλικαριού, κάθησε δίπλα του και άρχισε να του μιλάει. Στο τέλος φύγαμε όλοι μαζί...

Ηταν όμως θαρραλέα και στα πιο δύσκολα. Θυμάμαι τη μέρα που έμαθε ότι ήταν άρρωστη. Την πήγαινα με τον Κωνσταντίνο Αλαβάνο σε μια εκδήλωση για έναν ποιητή στην Εθνική Πινακοθήκη και στον δρόμο την πήρανε τα δάκρυα. Της προτείναμε να πούμε πως δεν αισθάνεται καλά και να την πάμε σπίτι. Απάντησε ότι δεν μπορούσε να στήσει αυτούς τους ανθρώπους και συνεχίσαμε. Οταν φτάσαμε στην Πινακοθήκη και βγήκε από το αυτοκίνητο, ήταν αγνώριστη: χαμογελαστή και λαμπερή, σαν να μη συνέβαινε τίποτα.

Ακόμα και πριν φύγει για την τελευταία εγχείρηση στην Αμερική που μας αποχαιρέτησε συγκινημένη, ήταν ικανή για ένα αστείο. "Ωσπου να γυρίσω, να 'χεις κουρευτεί" με πείραξε. "Αλλιώς, ακόμα κι αν δεν έρθω ζωντανή, θα σηκωθώ και θα σου τραβήξω το τσουλούφι"».

* Στο κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία" υπάρχει ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα στην Ελληνίδα ηθοποιό-πολιτικό με τη ζωή και τη δράση της...